autor: Piotr Kałowski - psycholog, psychoterapeuta w trakcie szkolenia
W ramach inicjatywy „Psychologowie dla Społeczeństwa” oferujemy bezpłatne wsparcie psychologiczne online dla osób doświadczających nasilonego stresu i lęku w związku z sytuacją pandemii koronawirusa i związanymi z nią ograniczeniami oraz konsekwencjami. Wsparcie to nie jest jednak psychoterapią, lecz kilkoma (od 1-3) sesjami z psychologiem lub psychoterapeutą przez telefon bądź inne komunikatory. Niemniej jednak w wyniku kontaktu z jednym z naszych specjalistów mogą Państwo podjąć decyzję o rozpoczęciu własnej psychoterapii, która nie tylko w najbliższym czasie może być prowadzona online. Niniejszy artykuł ma na celu odniesienie się do obaw czy niejasności związanych ze świadczeniem pomocy psychologicznej online, na przykładzie zaawansowanego procesu leczenia (problemów psychicznych/różnych trudności) jakim jest psychoterapia.
***
Psychoterapia powstała z potrzeby. Zygmunt Freud opracował psychoanalizę, aby odpowiedzieć na potrzeby swoich klientów: zgłaszali oni objawy cierpienia emocjonalnego, których nie dawało się uśmierzyć dominującymi na przełomie XIX i XX wieku metodami neurologicznymi. Właśnie Freud jako pierwszy ustanowił praktykę przyjmowania klientów w swoim prywatnym gabinecie, umawiając się na regularne, 50-minutowe spotkania. Na przestrzeni kolejnych dziesięcioleci zarówno forma jak i treść psychoterapii rozwijała się, aby lepiej służyć potrzebującym osobom. Na przykład w latach 40-tych i 50-tych pracownicy socjalni w Stanach Zjednoczonych zaczęli pracować z całymi rodzinami, pomagając im w radzeniu sobie z konfliktami. Z kolei terapia grupowa i grupy wsparcia okazały się nieocenioną pomocą dla żołnierzy wracających z Wietnamu. W ostatnich latach możemy natomiast zauważyć rozwój psychoterapii w podejściu poznawczo-behawioralnym, której podstawowe zasady są elastycznie stosowane do terapii szerokiej gamy problemów, od depresji, przez bezsenność i nałogi, do kontroli złości i agresji.
Psychoterapia powstała z potrzeby. Wraz ze zmieniającymi się czasami i warunkami, napotykamy coraz to nowe problemy. W związku z tym, psychoterapia również musi się zmieniać, aby móc na te problemy odpowiedzieć. Obecnym problemem jest pandemia koronawirusa. W jej obliczu, jednym z najbardziej skutecznych rozwiązań, jakie wszyscy możemy wdrożyć, jest po prostu zostawanie w domu i zwiększanie fizycznego dystansu między sobą. Izolacja wymusza mniej bądź bardziej daleko idące zmiany praktycznie w każdym aspekcie naszego życia i funkcjonowania. Jednym z nich jest również świadczenie oraz korzystanie z psychoterapii – dla wielu z nas niezwykle istotnej usługi. Co więcej, w obecnym okresie zmian i niepewności pomoc psychologiczna staje się coraz bardziej potrzebna. Jak więc przeniesienie jej do modalności online wpływa na charakter, jakość i skuteczność psychoterapii?
Jest to bardzo ważne zagadnienie, ponieważ psychoterapia oparta jest na bezpiecznej relacji między dwoma osobami. Owa relacja terapeutyczna jest powszechnie uważana za kluczowy element psychoterapii, odpowiadający za jej skuteczność w większym stopniu niż konkretne techniki, zadania czy zalecenia terapeutyczne (zob. np. Wampold, Imel, 2015). Pierwszym pytaniem, jakie powinniśmy rozważyć jest zatem to, czy relacja terapeutyczna może powstać w kontakcie online? Czy takie czynniki, jak obraz i dźwięk o potencjalnie niskiej jakości, ograniczony kontakt wzrokowy, czy charakterystyczne “telefoniczne” wchodzenie sobie w zdanie lub chwile niezręcznej ciszy uniemożliwiają lub utrudniają stworzenie atmosfery ciepła i uwagi?
Przeprowadzony 2012 r. przez Backhaus i in. systematyczny przegląd badań naukowych wykazuje, że oceny relacji terapeutycznej podczas terapii online są statystycznie równe ocenom terapii twarzą w twarz. Tych samych dowodów dostarczają także Simpson i Reid (2014) w swoim przeglądzie. W przykładowym badaniu eksperymentalnym, Germain i in. (2010) wykazali ten efekt u klientów cierpiących na zaburzenie stresu pourazowego (PTSD) uczestniczących w psychoterapii poznawczo-behawioralnej. Wynik ten jest ważny ponieważ terapia PTSD często związana jest z dużym pobudzeniem emocjonalnym i koniecznością konfrontowania się z bolesnymi wspomnieniami, co wymaga bliskiej relacji terapeutycznej. Wyniki badań wskazują jednak, że taką relację można jak najbardziej zbudować również online.
Interesujących dowodów dostarcza także artykuł Norwooda i in. z 2018r. Na podstawie statystycznej syntezy dwunastu badań dotyczących psychoterapii online autorzy wykazali, że w każdym z nich relacja terapeutyczna w badanej grupie była oceniana jako dobra, zarówno przez terapeutów jak i ich klientów. Dodatkowo, wiele innych badań wykazuje, że klienci korzystający z psychoterapii online wskazują na dużą satysfakcję z tej usługi, na poziomie porównywalnym z psychoterapią twarzą w twarz (zob. np. Lozano i in., 2015). Wreszcie, naukowcy zgłaszają także wstępne dowody na to, że w niektórych przypadkach psychoterapia online może być dla klientów łatwiejsza do rozpoczęcia lub budząca mniejszy wstyd niż psychoterapia w gabinecie (zob np. Simpson i in., 2005; Thorp i in., 2012).
Uśrednione przez Norwooda i in. (2018) wyniki wskazały jednak, że relacja terapeutyczna online była generalnie niżej oceniana niż w badanych grupach uczestniczących w psychoterapii twarzą w twarz. Mimo to jednak, obie formy psychoterapii osiągnęły równą, wysoką skuteczność leczenia szerokiej gamy objawów i trudności.
Jak zatem wytłumaczyć tę niespójność wyników w odniesieniu do relacji terapeutycznej, mimo zbieżności wyników w odniesieniu do skuteczności? Jak się okazuje, terapeuci niżej oceniają jakość relacji podczas psychoterapii online niż robią to ich klienci! Według Lozano i in. (2015) spowodowane to może być obawą przed problemami technicznymi w obsłudze sprzętu i oprogramowania, osobistą niechęcia wobec tej formy psychoterapii, lub nawet obawą przed negatywną oceną ze strony innych terapeutów, którzy mogą być nieufni wobec skuteczności psychoterapii online. Na szczęście, owa niechęć, obawy i nieufność ustępują wraz ze zdobywaniem doświadczenia w prowadzeniu psychoterapii online. Warto wspomnieć także o badaniach, które wykazują, że terapeuci niemający wiele doświadczenia z prowadzeniem terapii online są w stanie szybko i płynnie przyzwyczaić się do tej formy kontaktu (Austen i McGrath, 2006; Ruskin i in., 2004).
Kolejnym, równie ważnym argumentem przemawiającym za zasadnością udzielania psychoterapii online, jest jej skuteczność w leczeniu objawów. Artykuły przeglądowe, syntetyzujące wyniki wielu badań z udziałem zróżnicowanych grup klientów, jednogłośnie wskazują na statystycznie identyczną skuteczność psychoterapii online i psychoterapii twarzą w twarz, m. in. w leczeniu objawów depresji, zaburzeń lękowych, w tym lęku napadowego, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, zaburzeń odżywiania się oraz wielu innych (zob. Gros et al., 2013; Osenbach i in., 2013). Co również interesujące, psychoterapia online jest efektywna także w pracy z dziećmi (Nelson, Barnard i Cain, 2006) oraz osobami starszymi (Lazzari, Egan, Rees, 2011).
Reasumując, liczne dowody naukowe wskazują, że psychoterapia prowadzona online jest równie skuteczna w uśmierzaniu cierpienia psychicznego co psychoterapia twarzą w twarz. Konkretne metody terapeutyczne (w tym techniki ekspozycji, kluczowe w psychoterapii zaburzeń lękowych) mogą być z powodzeniem zaadaptowane do formatu online. Ponadto kontakt online nie przeszkadza w nawiązaniu relacji terapeutycznej opartej na empatii i zaufaniu, a klienci uczestniczący w psychoterapii online oceniają ją jako satysfakcjonującą, pomocną i wartościową. Patrząc szerzej, jakie jeszcze korzyści niesie ze sobą psychoterapia online?
Przede wszystkim, pomimo początkowych trudności organizacyjnych i technicznych, psychoterapia online jest bardziej przystępna dla klientów. Niektóre problemy psychologiczne, takie jak lęk napadowy czy agorafobia, mogą utrudniać korzystanie z psychoterapii w gabinecie czy ośrodku. Zarówno niepełnosprawność, pewne problemy zdrowotne oraz wyjątkowe sytuacje, takie jak ta, z którą zmagamy się obecnie, również utrudniają regularne uczestniczenie w psychoterapii w gabinecie. Dodatkowo niektóre osoby po prostu mogą nie mieć łatwego dostępu do gabinetu psychoterapeutycznego. Psychoterapia online eliminuje wszystkie te problemy i pozwala, aby pomoc psychologiczna sprawniej docierała do tych osób, które najbardziej jej potrzebują i którym najtrudniej jest wyciągnąć po nią rękę.
Warto pamiętać również o tym, że mimo wszystko, od pewnego czasu nasz świat zmierza ku coraz większej cyfryzacji i trend ten zapewne będzie się utrzymywał . Dla młodych osób, tak zwanych „cyfrowych tubylców,” różnica w znaczeniu między kontaktem twarzą w twarz a online może zatem ulegać zatarciu. Możliwe więc, że wkrótce duża część osób będzie preferowała tę formę terapii , bo będzie dla nich zwyczajnie wygodniejsza. Wreszcie, takie rozwiązanie może okazać się bardziej ekonomiczne, zarówno dla klientów (mniejsze koszty związane z dojazdem) jak i dla terapeutów (mniejsze koszty związane z wynajmem lub utrzymywaniem gabinetu).
Bez względu na szkołę, modalność czy podejście, psychoterapia uczy nas, jak akceptować nowość, tolerować niepewność i elastycznie rozwiązywać problemy. Problem, z którym wszyscy się obecnie mierzymy wymaga od nas szybkich, często daleko idących zmian. Na szczęście nie musimy zaczynać od zera. Możemy powołać się na stale rosnącą bazę dowodów naukowych, dzięki którym będziemy mogli bezpiecznie i skutecznie nieść pomoc psychologiczną, jak też z niej korzystać. Owszem, dowody te pochodzą zaledwie z kilkudziesięciu badań naukowych i owszem, polegają na statystycznych analizach, zamieniając unikalne, osobiste doświadczenie w zbiór cyfr. Każda, wywiedziona na drodze rzetelnego zastosowania metody naukowej wskazówka jednak jest lepsza niż działanie po omacku metodą prób i błędów. Warto zatem dać psychoterapii online szansę – według naszej najlepszej wiedzy, jest tak samo skuteczna, jak kontakt twarzą w twarz.
Comentários